Kurban, Kan ve Bayram

Yazarýmýz Prof. Dr. Ýsrafil Balcý kaleme aldý...

Kurban, Kan ve Bayram

Yakýn olmak anlamýna gelenkurb/kurbet kelimesinden mülhem olarak kullanýlankurban kavramý, Allah’a yakýnlýk kurma umuduyla ibadet için belli zaman ve belli özelliklerdeki hayvanýn kesilmesini ifade eder.

Tarihi çok eskilere dayanan bu gelenek, Ýslâm öncesindeki Araplar tarafýndan da uygulanan bir ritüeldi. Araplar putlarý meleklerin sembolleri olarak tasavvur ettiði için onlar adýna kurban keserek, melekleri memnun ettiklerini ve bu sayede meleklerin kendilerine þefaat edeceðine inanýyordu. Özellikle de hac aylarýnda Kâbe için kurban kesiyorlardý. Hac aylarýnda kurban kesme uygulamasýný Hz. Peygamber de devam ettirmiþ, ancak putlar adýna deðil sadece Allah adýn kesilebileceði ilkesi getirilmiþtir. Bu nedenle Allah adýna kesilmeyen hayvanýn yenmeyeceði hükmü konmuþtur.

Ýbadet amacýyla kesilen hayvanudhiyye kavramýyla ifade edilir. Kurban Bayramý için deîdu’l-edhâ terkibi kullanýlýr. Ayrýcanüsük (menâsik, mensek),nahr, zebh, zebih gibi kavramlar da ibadet amacýyla kesilen kurbanlarý ifade eder. Mâide 95’de geçen “hedyen bâliða’l-Ka’beti/Kâbe’ye ulaþtýrýlacak hediye” ifadesinden mülhem olmak üzere, Beytullah’a adanan kurbanlar içinhedy kavramý kullanýlmýþtýr. Bunlarýn haricinde akîka, nezr, atîre ve fera’a gibi kavramlarla ifade edilen kurban türleri de vardý.

Kur’an ayetlerinde kurban kesmeye atýf varsa da, farz olarak kesilmesi gerektiðine dair bir açýklýk yoktur. Zaten bu yüzden klasik fakihler ve ulema kurbanýn farz olup olmadýðý noktasýnda ihtilaf etmiþtir. Her ne kadar Resulüllah’ýn düzenli olarak hicretin ikinci yýlýndan sonra kurban kestiðine dair bir genelleme yapýlsa ve bunun üzerinden yerine getirilmesi gereken bir görev gibi telakki edilse de, bu konuda da kesinlik yoktur. Buhârî’nin kurban konusuyla ilgili kitabýnýn ilk hadisi, kurbanýn sünnet olduðu rivayetiyle baþlar (Buḫārī,es-Ṡaḥīḥ, VII, 99). Resulüllah Kâbe’yi ziyaret için çýktýðý ve müþriklerin engellemesiyle Hudeybiye’de son bulan seferi sýrasýnda Kâbe için hedy kurbanlarýný da beraberinde götürmüþ ve Mekke’ye giremese de burada kesip ashabýna paylaþtýrmýþtýr. Keza ertesi yýl gerçekleþen Kaza Umresi sýrasýnda da yine Kâbe için hedy kurbaný kestiði konusunda da ihtilaf yoktur.

Yeri gelmiþken hatýrlatayým ki, Araplar’daki nesî (ay atlatma) uygulamasý nedeniyle aylarýn yeri deðiþtirildiði için Resulüllah Mekke’yi fethettiði yýl ve ertesi yýl, gerçek hac ayý olmadýðý için hac yapmamýþtýr. Ancak ömrünün son yýlýndaki Zülhicce gerçek hac ayý (Hacculekber) olduðu için bu yýlý beklemiþ ve bu ibadeti asli formuna dönüþtürmüþtür. Dolayýsýyla Resulüllah ömründe bir kez hac yaptýðý gibi bir kez de Kurban Bayramý günü hacda kurban kesmiþtir.

Kur’an Arap örfündeki hac menasiki sýrasýnda kesilen hedy kurbanlarýndan bahsederken, ritüele indirgenmiþ ve mahiyeti deðiþtirilmiþ telakkileri ilga etmiþtir. Buna göre hayvan boðazlamanýn kan akýtmak için yapýlan bir ritüel deðil, uzak diyarlardan gelen ziyaretçilere sunulan bir ikram/paylaþým veya yardým olduðunu vurgulamýþtýr. Diðer bir deyiþle Kur’an kurban kesme emri getirmemiþ, aksine eski bir gelenek olan ve içi boþaltýlýp kan akýtmaya odaklý anlayýþý ilga edip düzenlemiþtir. Böylece þayet kesilecekse asýl gayenin paylaþýma dayalý olmasý gerektiðine dikkat çekmiþtir.

Þunu da hatýrlatalým ki, dinî bir görev olarak yerine getirilirken/kurbanlar kesilirken yaþanan nahoþ manzaralar, adeta ibadet boyutunun içini boþaltmaktadýr. Þayet kesilecekse usulüne ve gayesine uygun bir þekilde kesilmesi gerektiðini belirtmeliyim. ayrýca dinî-kültürel gelenek olarak devam ettirilmesinde bir sakýnca olmadýðýný da düþünüyorum. Keza mutlak kan akýtma yerine, bedeli üzerinden yoksullara yardým yapýlmasýnýn da ayný gayeye ulaþtýracaðý kanaatindeyim. Dikkat edilirse ayette de kanlarýnýn Allah’a ulaþmayacaðýndan söz edilmekte ve kesilecekse, yoksullara daðýtýlmasý gerektiðine vurgu yapýlmaktadýr (Hac 22/37). Yine bir baþka ayette geçen “kurbanlardan yiyiniz, yoksullarý da yediriniz” (Hac 22/28) mealindeki açýklama da benzer bir hususa iþaret etmektedir. Diðer yandan hem bu ayette hem de ayný surenin 33. ayetinde, hac sýrasýnda kesilecek kurbandan bahsedilmektedir. Resulüllah’ýn uygulamasý da bu yöndedir.

Bayramýnýz kutlu, ömrünüz bereketli olsun…